PRAWO I HISTORIA
Status prawny substancji psychodelicznych
Po wprowadzeniu w latach 70. i 80. XX wieku zakazu prowadzenia nielicencjonowanych lub nieautoryzowanych działań z użyciem psychodelików, uznanych za tzw. „substancje kontrolowane”, badania nad postrzeganym ryzykiem i potencjalnymi korzyściami wynikającymi ze stosowania takich substancji, jak LSD, psilocybina czy MDMA (powszechnie znane jako „ecstasy”), stały się – mówiąc oględnie – niezwykle trudne.
Jednak w ostatnich dekadach nastąpiło odrodzenie zainteresowania terapeutycznym zastosowaniem tych substancji. Proces ten postępował powoli, lecz konsekwentnie, przyczyniając się do częściowej liberalizacji przepisów dotyczących narkotyków w niektórych krajach. W efekcie wprowadzono tam dekryminalizację posiadania wielu substancji, a w kilku przypadkach również szerszą legalizację działań, które wcześniej uznawano za przestępstwa.
To zjawisko określa się mianem renesansu psychodelicznego. Liczne badania naukowe i próby kliniczne dostarczyły przekonujących dowodów na skuteczność stosowania psychodelików w połączeniu z psychoterapią. Przykładem jest Spravato (esketamina) – pochodna ketaminy o właściwościach psychodelicznych i anestetycznych – zatwierdzona w 2019 roku przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) do leczenia depresji. Lek ten powinien być stosowany łącznie z psychoterapią, innymi lekami przeciwdepresyjnymi lub obiema tymi formami terapii. Wielu uznanych badaczy i klinicystów postrzega psychodeliki jako obiecujące narzędzia terapeutyczne w leczeniu zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, PTSD czy uzależnienia – w tym alkoholizm.
Mimo licznych trudności renesans psychodeliczny rozwija się dynamicznie, niosąc ulgę w bólu i cierpieniu ludzi na całym świecie. Droga do legalizacji terapii wspomaganej psychodelikami wciąż jednak jest długa i pełna przeszkód. Warto mówić o tych ograniczeniach językiem skupionym na człowieku, a nie wyłącznie na przepisach. Tylko wtedy można tworzyć ramy łączące spójność prawną z wrażliwością humanistyczną, w których badania i leczenie będą mogły się naprawdę rozwijać.
Unia Europejska i Wielka Brytania
Pomimo licznych dowodów przedstawianych przez instytucje naukowe, firmy i organizacje na skuteczność terapii wspomaganych psychodelikami w leczeniu zaburzeń psychicznych, środki te wciąż pozostają sklasyfikowane jako substancje z grupy I — uznawane za pozbawione wartości medycznej i obarczone wysokim potencjałem nadużycia. Choć krajowe przepisy często przewidują możliwość wprowadzenia rozwiązań regulacyjnych, zwykle się ich nie stosuje. Wynika to z chęci utrzymania statusu „nielegalności” tych substancji, zamiast przyjęcia bardziej proporcjonalnego modelu opartego na rzeczywistych efektach terapeutycznych.
Istnieje jednak kilka wyjątków. Od lipca 2025 roku Niemcy stały się pierwszym państwem członkowskim Unii Europejskiej, które zezwoliło na legalny dostęp do psylocybiny w ramach ograniczonego programu „humanitarnego” (compassionate use). Niedawna decyzja czeskiego parlamentu idzie o krok dalej: od stycznia 2026 roku, kiedy nowe przepisy wejdą w życie, psylocybina będzie traktowana podobnie jak marihuana medyczna. W Holandii trufle psylocybinowe (podziemna część grzyba) są legalnie sprzedawane i posiadane - choć w przypadku ich stosowania terapeutycznego lub podczas tzw. odosobnień (retreats), nie wolno przypisywać im działania leczniczego, gdyż takie oświadczenia pozostają niezgodne z prawem.
Ponadto drobne przestępstwa narkotykowe zostały zdekryminalizowane w Hiszpanii i Portugalii. W Szwajcarii dopuszczono również terapeutyczne użycie niektórych psychodelików: ich medyczne zastosowanie jest tam akceptowane w ramach psychoterapii przez ograniczoną liczbę certyfikowanych lekarzy.
Stany Zjednoczone
Psychodeliki wciąż pozostają sklasyfikowane jako substancje z grupy I (Schedule I), z wyjątkiem kilku stanów – takich jak Oregon, Kolorado i Dystrykt Kolumbii (Waszyngton DC) – które zdekryminalizowały ich posiadanie, choć nie zalegalizowały wszystkich form ich użycia. Dekryminalizacja, w odróżnieniu od legalizacji, oznacza dopuszczenie posiadania i osobistego używania niewielkich ilości substancji, zwykle z zastrzeżeniem minimalnego wieku osoby używającej. Jednak badania kliniczne nad psychoterapią wspomaganą MDMA w leczeniu PTSD przyniosły bardzo obiecujące wyniki. W 2017 roku FDA nadała tej metodzie status „terapii przełomowej” (breakthrough therapy). W grudniu 2023 roku złożono do FDA wniosek o rejestrację MDMA jako leku, został on odrzucony.
Kanada
Choć psychodeliki nadal są federalnie klasyfikowane jako „substancje kontrolowane”, Program Specjalnego Dostępu pozwala lekarzom stosować je w wyjątkowych, nagłych przypadkach. Dozwolone jest także osobiste używanie i posiadanie substancji psychodelicznej 5-MeO-DMT.
W 2023 roku prowincja Alberta jako pierwsza w Kanadzie uregulowała dostęp do terapii wspomaganych psychodelikami w leczeniu zaburzeń psychicznych, ograniczając go jednak do wybranych, akredytowanych instytucji.
Australia
W Australii niektóre psychodeliki mogą być stosowane medycznie w połączeniu z terapią, na receptę od uprawnionego psychiatry. Dotyczy to m.in. MDMA w leczeniu zespołu stresu pourazowego (PTSD) oraz psylocybiny (zawartej w tzw. „magicznych grzybach”) u osób cierpiących na depresję oporną na leczenie. W przypadku zaburzeń uzależnieniowych psychiatrzy mogą również przepisać ibogainę – substancję psychoaktywną występującą w zachodnioafrykańskim krzewie Tabernanthe iboga .
Historia stosowania roślin psychodelicznych w Europie
Wiele klasycznych badań etnobotanicznych analizuje wykorzystanie grzybów, kaktusów i innych roślin występujących w Ameryce Środkowej i Południowej, znacząco poszerzając wiedzę o rytuałach szamańskich i technikach umożliwiających kontakt z „bogiem” lub „duszą”. Podczas gdy użycie enteogenów we wspomnianych rejonach jest dobrze udokumentowane i szeroko badane, o tradycjach europejskich wiadomo znacznie mniej.
Wiemy, że starożytni Grecy używali konopi indyjskich oraz grzybów psychodelicznych, jednak niewiele wiadomo o dokładnych związkach chemicznych stosowanych w ich rytuałach. Wasson i współpracownicy (1978), pisząc o misteriach eleuzyńskich, zasugerowali, że klucz do odurzającej mikstury stanowiła nie pojedyncza substancja, lecz mieszanka kilku związków psychoaktywnych. Jej skład pozostaje niepewny — przypuszcza się, że mogła zawierać konopie, żywicę Papaver somniferum (czyli opium) oraz inhibitor enzymów, np. harmalinę ekstrahowaną z Peganum harmala.
Wiadomo, że Platon uczestniczył w misteriach eleuzyjskich i wspominał o nich w swoim słynnym dialogu Fedon, poświęconym nieśmiertelności duszy. Podobne doświadczenia przypisuje się wielu innym myślicielom i filozofom starożytności.
Organizacje, społeczności, inicjatywy
Oto długa lista organizacji, firm i społeczności z całego świata budujących wiedzę i edukujących społeczeństwo na temat substancji psychodelicznych. Sprawdź również naszych partnerów!
Uniwersytety i instytuty badające psychodeliki
ICEERS
Instytut Badawczy Heffter
Centrum Badań nad Psychodelikami i Świadomością Johnsa Hopkinsa
Instytut Usona
Imperial College London, Centrum Badań Psychodelicznych
Yale Psychedelic Science Group
Centrum Nauki o Psychodelikach UC Berkeley
Centrum Medycyny Psychodelicznej NYU Langone
Wydział Psychiatrii Uniwersytetu Columbia
Organizacje promujące i edukujące w zakresie substancji
Erowid
Open Foundation
Mind Foundation
Australian Psychedelic Society
Drug Science
Blossom Database on Psychedelic Research
Psychodelic Access and Research European Alliance (PAREA)
Społeczności i inicjatywy psychonautów
Bohaterskie serca
Psychonaut Wiki
Społeczność Bluelight
Shroomery
Double Blind Magazine